Τετάρτη 24 Ιουνίου 2015

4η αναβίωση του εθίμου του Αφανού

Ο Σύλλογος Μικρασιατών Ερμούπολης Σύρου συνδιοργάνωσε με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου την αναβίωση του εθίμου «του αφανού», το άναμμα της φωτιάς, την παραμονή της εορτής του Γενεθλίου του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, την Τρίτη 23 Ιουνίου 2015 και ώρα 20:00 στην πλατεία Μικρασιατικής Μνήμης (πάρκο Ξηροκάμπου). Ακολούθησε μουσική βραδιά μετά εδεσμάτων με τη συμμετοχή του Λυκείου Ελληνίδων Σύρου και των παιδιών του ΣΤ’ Δημοτικού Σχολείου και του Β’ Νηπιαγωγείου Ερμούπολης.
Η γραμματέας του Συλλόγου, κ. Άννα Μπούμπα, εκφώνησε το εξής κείμενο με τίτλο "Οι αφανοί κι ο Κλήδονας στη Σμύρνη":

Πρόκειται για το μεγάλο έθιμο (adet) της Σμύρνης, το νυφοπάζαρο της Ανατολής. Ο Παυσανίας αναφέρει πως υπήρχε και τέμενος κληδόνων στη Σμύρνη, ενώ ο Αίλιος Αριστείδης μιλάει για θεά Κλήδονα στην περιοχή. Λένε πως την παραμονή τ' Αηγιαννιού, κατά το βράδυ, άναβαν φωτιές, ο καθένας μπροστά στο σπίτι του. Κάπως έτσι τον περιγράφουν στη Σμύρνη στην έναρξή του: "Στη μέση του σοκακιού κι ομπρός στην εξώπορτα του σπιτιού ηστινούντοστε τα πράματα να καούνε. Και πρώτα πρώτα ηβάζανε τα κοφινοκάλαθα, που αυτά καρπούσανε εύκολα, και για προσάναμα κανάβανε πρώτα τον ξερό Μάτι (έκαιγαν δηλαδή το πρωτομαγιάτικο στεφάνι). Ύστερα η Σμύρνη γέμιζε Αφανούς. "Κι ήβλεπες τσούρμα αγόρια να πηδούνε τρεχάλα τσοι αφανοί κάθε σοκακιού, που ήτανε στην αράδα. Στσοι φτωχομαχαλάδες, πάλι, απ' το πρωί ώσαμ' τ' απόεμα τση παραμονής, 2-3 παιδιά ηγυρίζανε στσοι δρόμοι κι ηβαστούσανε γκαζοτενεκέδες και τσοι βροντούσανε με ρυθμό. Κι εκεί που ήτανε μπακάλικο, ψαράδικο, μανάβικο, ηστεκούντοστε μπροστά κ' ηγυρεύανε τραγουδιστά απ' το μαγαζάτορα βαρέλι, κάσα, πανέρι, κοφίνι και του λέανε π.χ. 
"Το βαρέλι για την κάσα για το Θύμιο το μπαγάσα" 
Και σε κάθε μαγαζί άλλαζαν το είδος και το όνομα και το βράδυ τα έστηναν όλα αυτά τα αντικείμενα στο τρίστρατο του μαχαλά. Τους έβαζαν μπουρλότο και άρχιζαν τα πηδήματα. Και να η εκτύλιξη του εθίμου. Πρωι πρωί την παραμονή οι κοπελιές γύριζαν τα φιλικά σπίτια και μάζευαν τα ριζικά, λογιών λογιών μπιχλιμπίδια. Ένα κουμπί του κολάρου, ένα δαχτυλίδι, ένα δόντι τσαγανού, ένα ματόχαντρο, καρφίτσες, βραχιόλια, σκουλαρίκια, κοκκάλινες φορκέτες και ό,τι άλλο αντρικό κόσμημα μπορούσαν. Τα μάζευαν όλα σ' ένα γκιουμάκι και πριν ανάψουν οι αφανοί, σκέπαζαν χωρίς να μιλούν μεταξύ τους το γκιουμάκι με λυγαριές, τις σμυρνέικες "αλυγαριές". Γι' αυτές τις αλυγαριές ακούγονταν το τραγούδι: 
Όπου αλυγαριά δεν πιάσει την αγάπη του θα χάσει Στον ποταμό στσ' αλυγαριές σε φίλησα μα δεν το λες κι άμα το πεις θα φας ξυλιές τριαλαρά λαρόμ και μπαστουνιές 
Αμίλητες οι Σμυρνιωτοπούλες πήγαιναν στου Μπελεντιέ τη βρύση, γέμιζαν το γκιουμάκι με το αμίλητο νερό και το πήγαιναν με το βασίλεμα του ήλιου απάνω στο δώμα για να το αγιάσει το αγιάζι, όπως πίστευαν. Ο αφανός στη Σμύρνη ήταν προεργασία και προετοιμασία πολυήμερη, αν όχι πολύμηνη. 
Έτσι ετοίμαζαν τον Κλήδονα. Μια πρωτοκόρη που ζούσαν οι γονείς της και τη λέγανε Δέσποινα ή Μαρία (όνομα της Παναγίας) έφερνε το αμίλητο νερό. Άλλα κορίτσια γυρίζαν τα σπίτια της γειτονιάς και μάζευαν τα μικροαντικείμενα που προαναφέραμε. Με το ξημέρωμα της επόμενης μέρας άρχιζε η γιορτή. Συγκεντρωμένη όλη η γειτονιά. Ένα μικρό κορίτσι έβαζε ένα ένα τα μικροαντικείμενα και άρχιζαν τα τσουχτερά δίστιχα. 
Ανοίξατε τον Κλήδονα να βγει ο χαριτωμένος όπου τα κάστρα πολεμά και βγαίνει κερδισμένος (τραγουδά μια γυναίκα) 
Ανοίξατε τον Κλήδονα να βγει η χαριτωμένη η κόρη η πεντάμορφη στην πόρτα σας να μπαίνει (τα λέει ένας άντρας) Κιαν στα Σμυρνιωτοχώρια ήταν πανομοιότυπα τα τραγούδια, ειδικά για τη Σμυρνιά ήταν εξειδικευμένο. Ανοίξατε τον Κλήδονα, στου Αη-Γιαννιού τη χάρη να φανερώσουν στη Σμυρνιά τον άντρα που θα πάρει 
Ο Κλήδονας έπαιρνε στη Σμύρνη τη μορφή σοβαρής αστειότητας. Ο Σμυρνιός ή η Σμυρνιά είχαν το γάμο κονοστάσι και κορόνα. Είχαν το γιαβουκλού τους, τον κάνανε αρραβωνιαστικό και ύστερα σύζυγο. Και από το σύνδεσμο αυτόν το αγνό σμυρνέϊκο οικογενειακό κύτταρο, κράτησε τη σμυρνιώτικη κοινωνία ολόρθη για πέντε χιλιάδες χρόνια στη ζωή. Και συνέχιζε το τραγούδι: 
Ανοίξαμε τον Κλήδονα πες ένα τραγουδάκι ν΄ ακούσουν τα κορίτσια μας να ευφρανθούν λιγάκι 
Και έτσι γέροι, γριές, μεσόκοποι, σμυρνιωτοπούλες, σμυρνιωτάκια κατεβάζουν τον Κλήδονα στον αφανό - πανηγύρι. Στη μέση του σοκακιού έκαιγαν και τον Ιούδα. Έφτιαναν ένα σκιάχτρο με ρεμπούμπλικα κι άλλα στολίδια και τον βάζαν φωτιά. 
Ο Αι Γιάννης ο αποκεφαλιστής έγινε στη Σμύρνη Αφανιστής και το έθιμο "αφάνοι". Και τα πειραχτικά τραγούδια γινόντανε δίστιχα αθυρόστομα και σκληρά πολλές φορές. Όταν ασπρίσει ο κόρακας και γίνει περιστέρι, τότε θε να σε παντρευτώ, θε να σε κάνω ταίρι.